آیا ایران از قافله هزینه کرد تحقیق و توسعه جا مانده است؟ - پیوند تجارت

به گزارش پیوند تجارت، بر اساس شاخص های علم، فناوری و نوآوری و به استناد آمار منتشر شده از سوی سازمان برنامه و بودجه ایران در یک دهه گذشته توفیق چندانی در هزینه کرد حوزه تحقیق و توسعه نداشته است.

گروه فناوری پیوند تجارت، حمیده آقاجانی- فاکتور های بسیاری در توسعه کشور ها دخیل است، اما رشد صنعتی می تواند نقش کلیدی تری داشته باشد، یک کشور صنعتی اولا نیازمند خام فروشی نیست و از سوی دیگر تحریمی نمی تواند بر اقتصادش تاثیر جدی بگذارد. برای رشد صنعت در هر کشوری باید یک سری اصول اولیه رعایت گردد، اصولی که اگر هر کدام کم یا زیاد گردد یک گوشه کار خواهد لنگید.

یک کارخانه را در نظر بگیرید، از دفتر مدیر عامل تا بسته بندی محصول یک جریان خطی وجود دارد که هر کدام به تنهایی جزئی اصلی از کار به حساب می آیند که موجب رضایت مشتری نیز خواهند شد؛ در همین کارخانه بنا را می گذاریم بر تکمیل بودن زنجیره فراوری، اما تصور کنید همین کارخانه بازار را نشناخته باشد یا محصولی فراوری نموده است که در اثر تکرار قابلیت رقابت پذیری را از دست داده باشد، آن وقت بحث تحقیق و توسعه پیش می آید.

تحقیق و توسعه قلب تپنده دنیای کسب و کار جدید به حساب می آید و شرکت های بزرگ تصمیمات اصلی خود را بر پایه تحقیق و توسعه می گیرند. تحقیق و توسعه رابطه مستقیمی با بهره وری صنایع دارد در نتیجه یک تکه از پازل بزرگ توسعه به حساب می آید.

هر کارخانه و صنعتی یک واحد تحقیق و توسعه دارد، حالا اگر کشوری را با کارخانه مقایسه کنیم خواهیم دید که هر واحد دانشگاهی می تواند یک واحد تحقیق و توسعه کامل با حضور افراد نخبه باشد. افرادی که هر کدام صاحب ایده ای جدید و فناورانه هستند و در همه بخش ها از علوم انسانی تا صنعت کارایی خواهند داشت؛ به همین جهت هم هست که بعضی کشور های دنیا که اتفاقا جزو توسعه یافته ها هم هستند سهم عمده ای از بودجه و درآمد خود را به مسئله تحقیق و توسعه اختصاص می دهند.

سازمن برنامه و بودجه آماری از حجم هزینه کرد تحقیق و توسعه توسط بخش غیردولتی کشور در بازه زمانی سال های 1392 تا 1395 منتشر نموده است. بر اساس آمار ها رقم بودجه اختصاص یافته به بحث تحقیق و توسعه رشد محسوسی داشته است، اما در مقایسه با سایر کشور ها نه تنها رقم چشمگیری نیست بلکه بسیار هم ناچیز است.

بر این اساس سال 1392 بودجه اختصاص یافته به حجم هزینه کرد تحقیق و توسعه توسط بخش غیردولتی 24606.5 میلیارد ریال بوده است که این رقم در سال 1395 به رقمی معادل 38168.6 میلیارد ریال بوده است.

مقایسه ایران با کشور هایی همچون امریکا، آلمان، ژاپن، عربستان سعودی، ترکیه، برزیل، مالزی، کره جنوبی، روسیه و چین در شاخص سهم بخش غیردولتی از کل هزینه کرد تحقیق و توسعه نشان می دهد در سال های مورد مطالعه 1392 تا 1395 ایران در بهترین شرایط ممکن تنها 35 درصد از کل هزینه کرد تحقیق و توسعه بخش غیردولتی را به خود اختصاص داده و فرایند آن نیز در سال های بعد نزولی بوده است در حالی که کشوری همچون کره جنوبی، چین و ژاپن که هر 3 کشور های آسیایی هستند با رشد سعودی به اختصاص بودجه پرداخته اند به طوری که طبق نمودار ژاپن 78 درصد، کره جنوبی 77 درصد و چین 76 درصد سهمی بوده که برای هزینه کرد تحقیق و توسعه در بخش غیر دولتی در نظر گرفته بودند.

یک جدول آماری در بازه زمانی مورد مطالعه نشان می دهد که ایران در سال های 1392 تا 1394 در حوزه سهم تحقیقات پایه (بنیادی) از کل تحقیق و توسعه هزینه کردی نداشته است در حالی که در مقایسه با کشور ما سایر کشور ها کوشش نموده اند در این بخش یا سیر صعودی داشته و یا در همان صندلی قبلی خود باقی بمانند. نمودار زیر فرایند سرمایه گذاری سایر کشور ها را در سهم تحقیقات پایه (بنیادی) از کل تحقیق و توسعه نشان می دهد.

شاید کشور ما کم جمعیت نباشد، اما خیلی پرجمعیت هم نیست و در مقایسه به بسیاری از کشور در صندلی خوبی واقع شده است، اما متاسفانه در حوزه تخصیص هزینه به نسبت جمعیت با وجود رشد کمی که داشته در هزینه کرد تحقیق و توسعه به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت نیز عملکرد مطلوبی نداشته است.

اگر قرار باشد ایران را با کشور های همچون امریکا، آلمان، ژاپن، عربستان سعودی، ترکیه، برزیل، مالزی، کره جنوبی، روسیه و چین مقایسه کنیم اولا خواهیم دید که ایران در بین کشور های نام برده یک جمعیت مطلوب دارد و از طرف دیگر آن ها توانسته اند در هزینه کرد تحقیق و توسعه به ازای هر یک میلیون نفر جمعیتشان عملکرد بهتری ارائه نمایند.

بر این اساس در بهترین حالت ممکن در سال های مورد مطالعه 1390 تا 1395 ایران به سقف 51 میلیون دلار رسیده است در حالی که کشور آمریکا در همین زمان 1563، کره جنوبی 1463 و آلمان 1405 میلیون دلار سهم هزینه کرد تحقیق و توسعه به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت خود داشته اند.

این آمار ها حاکی از آن است که با وجود نیروی انسانی نخبه و تحصیلنموده در کشور، اما مسئله تحقیق و توسعه همچنان مغفول مانده و نه تنها بخش دولتی بلکه بخش های غیردولتی هم تمایلی به سرمایه گذاری در حوزه تحقیق توسعه نداشته اند و همین امر هم می تواند سرعت توسعه در کشور را کم کند.