مزاج شناسی و فایده ی آن برای انسان - پیوند تجارت

به گزارش پیوند تجارت، رشد جمعیت و دستکاری هایی که انسان در محیط زیست اطراف خود انجام داده موجب به وجود آمدن مسائل زیادی در اکوسیستم کره ی زمین شده است که از آن جمله می توان به پدیده ی گرم شدن کره ی زمین (Global Warming) اشاره کرد.

مزاج شناسی و فایده ی آن برای انسان

نویسنده: دکتر نظام نهرینی، محقق طب سنتی ایران

رشد جمعیت و دستکاری هایی که انسان در محیط زیست اطراف خود انجام داده موجب به وجود آمدن مسائل زیادی در اکوسیستم کره ی زمین شده است که از آن جمله می توان به پدیده ی گرم شدن کره ی زمین (Global Warming) اشاره کرد.

رشد جمعیت، موجب افزایش نیاز به مسکن و در نتیجه تخریب فضاهای سبز و ایجاد بناهای مسکونی شده است؛ همچنین رونق زندگی شهری و استفاده ی از خودرو باعث افزایش آلودگی هوا شده که این خود موجب گرم شدن کره ی زمین و ایجاد عوارضی جدی بر روی موجودات زنده شده است. احداث کارخانه ها در اطراف شهرها، افزایش دفع فاضلاب های مسکونی، صنعتی و ... همگی از دیگر منابع آلوده کننده ی محیط زیست می باشند. در این بین، استفاده از فست فودها، غذاهای کنسرو شده، نوشابه های صنعتی، پیروی از الوهای نادرست تغذیه، آلودگی هوا و ...، انسان را با عوارض جسمانی و روانی جدی روبرو ساخته است.

امروزه اپیدمیولوژی بیماری ها در جوامع مختلف تغییر زیادی را نشان می دهد. فراوانی روز افزون بیماری هایی نظیر بیماری های قلبی عروقی، دیابت، پرفشاری خون، انواع کانسرها (سرطان ها)، بیماری های گوارشی، دردهای عضلانی اسکلتی، بیماری های روحی و روانی و ... حاکی از تأثیر انکار ناپذیر شیوه ی غلط زندگی در جوامع بشری است. روش تغذیه ی نادرست، عدم تحرک، استنشاق هوای آلوده، وجود استرس های روحی و فیزیکی زیاد در جوامع مختلف، عدم وجود الگوی خواب مناسب و بالاخره عدم دفع مواد زائد از بدن و ... از علل عمده ی این شرایط می باشند. اگرچه بعضی معتقدند که میانه طول عمر در عصر حاضر نسبت به گذشته افزایش یافته است، اما این افزایس همراه با ناتوانی های زیاد جسمی، روحی و کاهش سطح کیفی زندگی می باشد. کاهش سن سکته ها، کاهس سن ابتلا به آرتروز و پوکی استخوان، ابتلا به بیماری های گوارشی متعدد از سنین جوانی، ابتلا به بیماری های عصبی، روحی و ... از سنین پایین، همگی بیانگر این واقعیتند که کیفیت زندگی بشر به سرعت رو به کاهش می باشد. خلاصه این که در این شرایط باید فکری اندیشید. به نظر می رسد انسان راهی به جز بازگشت به طبیعت خدادادی و استفاده از امکاناتی که خداوند در اختیارش قرار می دهد ندارد. از مهمترین این امکانات، مواد غذایی طبیعی و داروهایی است که به طور طبیعی در محیط اطراف وجود دارند. همان گونه که می دانید ارجحیت پیشگیری بر درمان به نام یک اصل، مورد قبول تمام جوامع علمی و دانشگاهی است. عوامل مؤثر در پیشگیری شامل موارد مختلفی است که نوع غذا و نوشیدنی های مصرفی از مهمترین این عوامل هستند.

طب سنتی ایران با به کار گیری روش های بسیار ساده، فراگیر و عملی، می تواند کمک شایانی به اصلاح الگوی تغذیه نماید و از این طریق سطح سلامتی جامعه را ارتقاء دهد.

طب سنتی ایرانی، سابقه 6-7 هزار ساله دارد و از روش های طبیعی در امر پیشگیری و درمان سود می برد.

اساس این طب علم مزاج شناسی (Tempermentology) است. گرمی و سردی از مفاهیم آشنا در بین اقوام ایرانی است. در زمان های گذشته و حتی امروزه، بسکمک از مردم برای درمان دل درد، آبریزش از دهان به همراه سستی و بی حالی از عرق نعناع و عسل استفاده می کردند؛ زیرا معتقد بودند که این علائم در نتیجه ی سردی ایجاد شده است.

همچنین جهت درمان کهیر از خاک شیر، کاسنی، دوغ، ماست، کاهو، شیرخشت و ... استفاده می کردند؛ زیرا دلیل بروز کهیر را گرمی می دانستند.

مفاهیمی مانند گرمی و سردی از پایه های محکم علمی برخوردارند. به طور خلاصه کلیه ی اعمال حیاتی بدن تحت تأثیر مستقیم دو سیستم عصبی و هورمونال انجام می شوند. هر چقدر سرعت و شدت این فعل و انفعالات بیشتر باشد تولید حرارت بیشتر خواهد بود. مقدار گیری این حرارت در شرایط استراحت را، متابولیسم پایه گویند.

هر ماده ای که بعد از ورود به بدن، متابولیسم را افزایش دهد (حرارت بیشتری تولید کند) گرم و موادی که آن را کاهش دهند سرد گویند. طب سنتی ایران معتقد به وجود یک تعادل در بدن جانداران است. این تعادل برای جاندار و هر فردی خاص خود اوست. هرگاه فرد دارای این اعتدال خاص باشد در شرایط سلامت قرار گرفته است و بیمار نمی شود؛ بیماری عبارت است از خروج از اعتدال و درمان یعنی بازگرداندن فرد به اعتدال خاص او.

عواملی که می توانند در حفظ یا بر هم زدن این تعادل مهم باشند عبارتند از:

1-آب و هوا، 2-دوا، غذا و نوشیدنی ها، 3-اعراض نفسانی(استرس ها)، 4-خواب و بیداری 5-حرکت و سکون، 6-استفراغ و احتباس. اصول پیشگیری در طب سنتی این شش اصل می باشند که از آن به ضروریات شش گانه یاد می شود.

در واقع طب ایرانی معتقد است که اگر فرد اصول تهیه و مصرف غذا و نوشیدنی ها را رعایت کند، از حرکات بدنی مناسبی برخوردار باشد، به موقع بخوابد و به موقع بیدار شود، هوای مناسبی استنشاق کند و به موقع مواد زائد را از بدن دفع نماید بیمار نخواهد شد. همچنین در مورد هر یک از این اصول تعالیم بسیار مبسوطی ارائه می دهد که مهم ترین بخش آن که برای اقشار مختلف مردم مفید خواهد بود، بحث تغذیه است؛ تغذیه بر اساس علم مزاج شناسی.

مزاج عبارت است از برآیند تأثیر کیفیات متضاد (گرمی، سردی، خشکی، تری) بر هم که نهایتاً موجب پیدایش حالتی متشابه در کل موجود می شود. به نام مثال وقتی سرکه (سرد و خشک) را با عرق نعناع (گرم و خشک) و عسل (گرم و خشک) مخلوط می کنیم محلولی به دست می آید که دارای مزاجی است که حاصل برآیند اثرات کیفیات سرکه، نعناع و عسل است و در عین حال، شبیه به مزاج هیچ یک از اجزاء تشکیل دهنده ی خود نیست.

طب ایرانی معتقد است که همه ی موجودات این عالم از چهار رکن اساسی تشکیل شده اند: آب، خاک، هوا و آتش و دلیل تنوع موجودات عالم، ترکیب این عناصر با کیفیات فرق دارد.

هر یک از افراد بشر دارای مزاجی است که خاص خود اوست و در این شرایط مزاجی کلیه ی افعالی که از وی سر می زند نرمال است. ماندن در این شرایط مزاجی نیاز به تمهیداتی دارد که از آن به ضروریات شش گانه یاد می شود بنابراین، با توجه به تفاوت مزاج افراد مختلف، نوع رژیم غذایی، نوع ورزش، نوع پوشش، نوع نوشیدنی و ... متفاوت خواهد بود.

ما معتقدیم تمام افراد جامعه باید به فراگیری علم مزاج شناسی اقدام کنند؛ زیرا این علم در کلیه ی ابعاد زندگی بشر (بهداشتی، اجتماعی، انتخاب همسر، راوبط بین فردی و ...) کاربردهای وسیعی دارد.

فرض کنید می خواهید یک شرکت راه اندازی کنید. این شرکت قسمت های مختلفی دارد. یک مدیر کل خوب فردی است با مزاج گرم و تر. این فرد دارای اعتماد به نفسی بالا، انرژی زیاد در کار، طراح خوب، قدرت تصمیم گیری بالا و با توان بالای مدیریت می باشد. برای بخش تأمین امنیت و حراست نیاز به فردی حساس، ریزبین، نکته سنج، نرمش ناپذیر دارید که فرد با مزاج سوداوی برای این بخش بسیار مفید خواهد بود و همین طور در مورد سایر مزاج ها.

اگر شما فردی صفراوی (گرم و خشک) هستید، بهتر است با فردی ازدواج کنید که مزاج بلغمی (سرد و تر) دارد. گرمی شما سردی همسر و سردی همسر گرمی زیاد شما را به اعتدال می رساند و ...

خانم خانه باید سبد غذایی خانواده را بر اساس مزاج افراد خانواده تهیه و تنظیم کند.

یک مجری صدا و سیما باید از فیزیک بدنی مناسب، چهره ی خوب و صدای بسیار خوبی برخوردار باشد؛ چرا که این ها همگی عوامل گرم هستند که باعث جذب مخاطب می شوند.

مهمان دار هواپیما هم باید از فیزیک، چهره و رفتار مناسبی برخوردار باشد تا استرس پرواز را که عامل ایجاد سردی است به تعادل برساند.

با این شرح مختصر کاملاً واضح است که توصیه به خوردن 8 لیوان آب در شبانه روز برای تمام افراد از نظر طب ایرانی مردود است؛ زیرا افراد سرد مزاج اصولاً تمایلی به خوردن غذاها و نوشیدنی های با مزاج سرد ندارند و همان گونه که می دانید مزاج آب هم سرد است. خوردن آب در این افراد موجب بروز مسائل و عوارضی می شود.

دلیل تفاوت رفتار و خصوصیات آناتومیک خانم ها و آقایان در تفاوت مزاج آن ها می باشد. مزاج جنس مذکر نسبت به جنس مؤنث گرم تر و خشک تر است؛ به همین دلیل تحرک، قدرت فیزیکی، مو، عضلات، خشونت و ... بیشتری دارند.

نهایتاً با آموزش علم مزاج شناسی و در پی آن آموزش تغذیه ی سالم بر اساس این علم، می توانیم گامی مؤثر در جهت پیشگیری و ارتقاء سطح سلامتی جامعه برداریم.

تفاوت های اساسی طب سنتی و طب تازه: در این قسمت سعی خواهیم کرد به صورت کوتاه به تبیین نوع نگاه این دو مکتب پزشکی به موجودات عالم از جمله انسان بپردازیم.

1-رویکرد طب تازه به انسان، رویکردی جزء نگر است. (Reductionism) یعنی طب تازه انسان را به اجزاء تقسیم می کند و سعی دارد هرچه بیشتر روابط بین اجزاء را کشف کند و از این طریق به تبیین و تعریف کل وجود انسان بپردازد؛ در واقع طب تازه از جزء به کل می رسد و معتقد است که انسان جمع جبری اجزایش می باشد و هویتی مستقل از اجزاء ندارد.

اما رویکرد طب سنتی کاملاً عکس طب تازه است. طب سنتی کل وجود انسان را به نام یک سیستم واحد می بیند و معتقد است که انسان جمع جبری اجزایش نیست و برای انسان هویتی مستقل از اجزایش قایل است. در واقع طب تازه معتقد است که با پیدا کردن نقاط مختلف یک نقاشی می توان به موضوع آن پی برد یا با دانستن حروف یک کتاب می توان به مفهوم کتاب پی برد.

2-در طب سنتی درمانگر، طبیعت (نیروی مدبره ی بدن) انسان است نه پزشک. کار پزشک فقط کمک کردن به طبیعت ضعیف شده است تا بتواند بدن را از شرایط بیماری برهاند. اما در طب تازه درمان گر پزشک است و داروهایی که تجویز می کند.

3-اساس تشخیص و درمان در طب سنتی، علم مزاج شناسی است. به این معنا که کلیه ی تدابیر حفظ صحت و درمان بر اساس مزاج افراد برنامه ریزی می شود. به نام مثال توجه به نقش زمان، مکان، فصول مختلف سال، چگونگی استفاده از حمام، چگونگی مصرف غذاها و ... همگی بر اساس مزاج افراد مختلف متفاوت خواهد بود.

بر این اساس در افراد مبتلا به سردرد میگرنی ممکن است درمان های متفاوتی در طب سنتی وجود داشته باشد. همچنین زمان تشدید علائم آن ها فصل بهتر یا بدتر شدن علائم، غذاهایی که باعث تشدید یا تخفیف علائم می شوند و ... ممکن است متفاوت باشند؛ زیرا مزاج سردرد آن ها با هم فرق دارد.

اما در طب تازه ابتدا تشخیص گذاشته می شود و بعد تشخیص درمان می شود به این معنی که برای مثلاً سردرد میگرنی یک پروتکل درمانی برای همه ی بیماران وجود دارد. یا وقتی فرد دچار بیماری پرفشاری خون است برای همه ی افراد یک چارت درمانی وجود دارد که بر اساس آن عمل می شود؛ یعنی در طب تازه بیماری درمان می شود نه بیمار اما در طب سنتی بیمار درمان می شود نه بیماری.

4-تفاوت در ابزارهای مورد استفاده در طب تازه و طب سنتی: در طب سنتی از ابزارهای مختلفی جهت درمان استفاده می شود از جمله داروهای گیاهی.

همان گونه که می دانید داروهای شیمیایی دارای اثرات فوری و عوراض جانبی طولانی مدت زیادی هستند که گاهی به دلیل این عوارض از سیستم دارویی خارج می شوند، مانند داروی دیکلوفناک. اما داروهای گیاهی دارای ویژگی های خاصی هستند به شرح زیر:

-سازگار با طبیعت بدن انسان هستند چون از دل طبیعت می آیند.

-عوارض کمتری نسبت به داروهای شیمیایی دارند.

-هر داروی گیاهی چندین خاصیت را در بدن بروز می دهد یعنی شما می توانید با تجویز یک دارو چند مشکل بیمار را برطرف نمایید.

-ارزان و در دسترس هستند.

-خواص داروهای گیاهی در طی زمان ثابت است و تغییر نمی کند؛ مثلاً گیاه صبر زرد از چند صد سال قبل تا به امروز دارای خاصیت ضد التهاب، مسهل و ... می باشد و خواص آن تغییر نکرده است.

-داروهای شیمیایی فقط بر اساس خواص مواد تشکیل دهنده ی آن ساخته می شوند (مثلاً داروی ضد فشار خون، داروی ضد صرع و ...)، اما در طب سنتی علاوه بر خواص گیاهان به کیفیت آن ها (مزاج گیاه) توجه زیادی شده است.

به نام مثال زرشک خاصیت ضد فشار خون دارد و مزاجش سرد و خشک است. تجویز زرشک در بیماری که فشار خون دارد و مزاجش سرد است، باعث عوارض زیادی از قبیل بی حالی، ضعف و افت شدید فشار خون و ... می شود؛ اما در بیمار مبتلا به فشار خون با مزاج گرم، شفا دهنده است. به عبارت دیگر نگاه طب سنتی به یک دارو همه جانبه و کامل تر از نگاه طب تازه به دارو است.

5-استفاده از روش های کم خطر و کم ضرر، ارزان و در دسترس در طب سنتی.

آیا احیاء طب سنتی ایران لازم است؟

این سوال، سوال مهمی است؛ چرا که در عصر تکنولوژی، زمانی که انسان مشغول فتح کرات دیگر است، در زمانی که انسان می تواند مسافت های بسیار طولانی را در زمان های بسیار کوتاهی طی کند، در مقطعی که انسان ها می توانند از کوچک ترین وقایع کره ی زمین ظرف مدت بسیار کوتاهی آگاه شوند و در زمانی که عمل پزشکی با جاذبه های بسیار شگفت انگیز خود در عرصه بهداشت و سلامت جهان یکه تازی می کند، آیا پرداختن به طب نیاکان که مربوط به هزاران سال پیش است لازم است و آیا منطقی است؟

بسکمک از مخالفان طب سنتی، بر این باورند که پرداختن به طب سنتی در عصر حاضر، مثل مسافرت کردن با اسب و الاغ است به جای ماشین و هواپیما ...؟

درست است که طب سنتی در زمانی طب غالب بوده که هیچ جلوه ای از تکنولوژی در آن زمان وجود نداشت و مردم با پای پیاده یا از طریق چهارپایان به مسافرت می پرداختند، استفاده از وسایل حمل و نقل سریع امروزی، حاصل افزایش جمعیت کره زمین و نیاز به داشتن ارتباطات سریع بین جوامع مختلف بشر است. در واقع تغییر در شیوه ی زندگی ملل مختلف به همراه نیاز به داشتن ارتباطات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ... دلیل حرکت بشر به سمت تولید این گونه وسایل بوده است؛ اما سوال اصلی اینجاست:

آیا انسان 800 سال قبل از لحاظ آناتومی و فیزیولوژی با انسان امروزی متفاوت بوده است؟ جواب این سوال قطعاً منفی است؛ بنابراین روش های موثر پیشینیان در مقوله ی پیشگیری و درمان قطعاً بر روی بدن انسان امروزی هم موثر خواهد بود (که هست).

ثانیاً بسکمک از مسائل جوامع امروزی از جمله پدیده ی گرم شدن کره زمین معلول همین تکنولوژی بشر است.

ما منکر فواید مختلف تکنولوژی در زندگی انسان نیستیم؛ اما نمی توانیم منکر نقش تکنولوژی در تغییر و تخریب طبیعت اطرافمان و در نتیجه تولید عوارض زیست محیطی باشیم. به عبارتی تخریب طبیعت و گرم شدن کره ی زمین معلول توسعه روزافزون تکنولوژی امروزی است. یعنی تکنولوژی دارای جلوه های مجذوب کننده کوتاه مدت و عوارض دراز مدت برای بشر بوده است، اما طب سنتی ایران رویکردی مخالف جهانی امروزی دارد و آن بازگشت به طبیعت است.

امروزه نسل بشر روبرو با بیماری های بسیار عجیب و لاعلاج است. در بررسی دلیل این امر، تغییر در شیوه ی زندگی انسان ها به نام مهم ترین رکن شرایط موجود مطرح است. عدم تحرک، استفاده از غذاهای ناسالم و غیرطبیعی، الگوی خواب نامناسب، عدم دفع مواد زائد حاصل از خوردن غذا از بدن، استرس های روانی بسیار زیاد و استفاده از داروهای مختلف و متنوع امروزی و ... از علل اصلی شرایط نامناسب بهداشتی جامعه هستند؛ بنابراین تغییر شیوه ی زندگی بشر، به خصوص نوع غذای جوامع لازم و ضروری به نظر می رسد. طب سنتی ایران با قدمتی حداقل 7000 ساله، بسیار دقیق و ظریف به بررسی راه های پیشگیری پرداخته است؛ از جمله بسیار موشکافانه به مقوله ی غذا، دوا، ورزش، خواب و بیداری، استرس ها و استفراغ ها (دفع مواد زائد از بدن) نظر کرده است؛ بنابراین به نظر می رسد در شرایط کنونی، احیاء طب سنتی بسیار معقول خواهد بود.

با پناه بردن به طبیعت و استفاده از قانون مندی های موجود در آن می توانیم به سوی سلامتی که ارزشمندترین هدیه ی پروردگار به انسان است گام برداریم؛ باشد که در این راه سخت بتوانیم اندکی موثر واقع شویم انشاء ا...

منبع: نشریه بانو شماره 32

منبع: راسخون