فراوری برنج در ایران؛ صندلی و رتبه ها - پیوند تجارت

به گزارش پیوند تجارت، برنج بعد از گندم دومین غذای اصلی مردم دنیاست. سطح زیرکشت برنج درجهان 163 میلیون هکتار و میزان فراوری برابر 720 میلیون تن شـلتوک، معادل 4/494 میلیون تن برنج سـفید اسـت.

پیوند تجارت آنلاین-علی خوشتراش:متوسط عملکرد شلتوک در جهان برابر با 4410 کیلوگرم در هکتاراست (2015، FAO) . برنج در ایران نیز صندلی ویژه ای دارد، به طوریکه قسـمت اعظم غذای مردم ایران به ویژه در استان های گیلان و مازندران را به خود اختصـاص داده است.

سـطح زیرکشـت ارقام مختلف برنج در کشـور 539 هرار 61 هکتار با تولید 2 میلیون و 347 هزار و 290 تن شلتوک برآورد شده است. متوسط عملکرد برنج در ایران 4354 کیلوگرم در هکتار و مصرف سرانه آن 38 کیلوگرم است، بنابراین هر سـاله برای تامین برنج جمعیت کنونی احتیاج به تولید 700 تا یک میلیون تن برنج سـفید است. البته این آمار مربوط به دوره خشکسالی در ایران است.

همچنین احتیاج سالانه ایرانی ها به برنج 3 میلیون و 200 هزار تن است.

افزایش تولید برنج براثر افزایش بارش ها

سال گذشته اما به دلیل بارش های خوبی که در کشور داشتیم، کشت برنج دراستان های شمالی به ویژه گیلان، مازندران و گلستان با افزایش نسبی سطح زیر کشت روبه رو بوده است و این مساله شامل دیگر استان های کشور که به دلیل کمبود آب با ممنوعیت کشت برنج روبرو بودند نیز شده است. به نحوی که به گفته عبدالمهدی بخشنده، معاون وزیر جهاد و کشاورزی، با کوشش کشاورزان و منابع خوب آبی امسال، همچنین برنامه ریزی و تدارکات خوب در زمینه نهاده های مورد احتیاج تولیدکنندگان، وضع تولید برنج در سال زراعی جاری بسیار مناسب بوده که حدود یک میلیارد دلار صرفه جویی ارزی از این میزان تولید به همراه داشته است. برهمین اساس میزان تولید برنج سفید کشور به 2 میلیون و 900 هزار تن رسیده که بر اساس آمار رسمی مرکز آمار، احتیاج سالانه کشور به برنج نیز همین میزان است. (خبرگزاری صدا و سیما-مهر 98)

• مازندران؛ بزرگ ترین تولیدکننده برنج کشور

سطح زیرکشت برنج در مازندران تا پیش از بارندگی ها 203 هزار هکتاربود، اما بعد از بارش های سرانجام سال 97 و شروع سال 98 سطح زیرکشت برنج در این استان با رشد 3 درصدی روبه رو شد و به 215 هکتار رسید که همین مساله موجب افزایش تولید برنج در مازندران شد. براساس آمار رسمی اکنون مازندران با تولید یک میلیون و 420 هزار تن شلتوک برنج صندلی نخست این محصول را در کشور دارد.

البته کارشناسان معتقدند با مکانیزه شدن صدرصدی فرایند کاشت، داشت و برداشت و همچنین مکانیزه شدن تولید این محصول بی شک این آمار و ارقام با رشد چشمگیرتری روبه رو خواهدشد که بهره وری مالی بالایی را نیز به همراه خواهد داشت. این درحالی است که در سال زراعی گذشته در 65 هزار هکتار از اراضی برنج کاری مازندران عملیات کشت به صورت مکانیزه و در 95 درصد از اراضی برداشت محصول به صورت مکانیزه اجرا شده است. (ایرنا-مهر98)

لازم به ذکر است این میزان برنج تولیدی مازندران در 950 واحد شالیکوبی سنتی و صنعتی مدرن از شلتوک به برنج سفید تبدیل می شوند که بازدهی کارخانه های سنتی نسبت به کارخانه های مدرن پایین تر است و ضرورت دارد تا هرچه زودتر نوسازی کارخانه های قدیمی عملیاتی گردد تا جلوی هدررفت محصول در فرایند تولید گرفته گردد. (ایرنا-مرداد98)

3 میلیارد و 756 میلیون مترمکعب منابع آبی استان در بخش کشاورزی مصرف می گردد. 81 درصد مصرف آب مازندران معادل 3 میلیارد و 756 میلیون مترمکعب آب در بخش کشاورزی استفاده می گردد و اساسا اقتصاد این استان بر پایه آب است.

گیلان در صندلی دوم تولید برنج کشور

گیلان با 238 هزار هکتار اراضی شالیزاری، رتبه نخست کشور را از نظر سطح زیرکشت و رتبه دوم تولید برنج را به خود اختصاص داده است. بیشترین اراضی زیر کشت این محصول دراین استان به ارقام بومی اختصاص دارد و از این نظر گیلان مهم ترین تولیدکننده ارقام بومی و باکیفیت برنج در کشور است.

بیشترین سطح کشت برنج کشور به این استان تعلق دارد، اما مازندران رتبه نخست تولید برنج کشور را دارد، زیرا کشاورزان مازندرانی ارقام پرمحصول را بیشتر زیرکشت می برند و فعالیت بیشتری در کشت دوم محصول دارند. این درحالی است که گیلان پرباران تر از مازندران است و منابع آبی بیشتری نیز دارد.

ارقام هاشمی، خزر، گیلانهو شیرودی مهم ترین ارقامی هستند که در گیلان کشت می شوند و 85 درصد برنج کشت شده در گیلان ارقام هاشمی و علی کاظمی هستند به همین دلیل گیلان مهم ترین تولیدکننده ارقام بومی و باکیفیت برنج در کشور است.

رتبه بندی کارخانه های شالیکوبی گیلان

سالانه یک میلیون و 200 هزار تن شلتوک از اراضی شالیزاری استان برداشت می گردد. گیلان بزرگ ترین تولیدکننده ارقام بومی و باکیفیت برنج در کشور است که با 238 هزار هکتار اراضی شالیزاری، رتبه اول کشور را از لحاظ سطح زیرکشت و همچنین رتبه دوم تولیدکننده برنج را به خود اختصاص داده است.

در این استان 1800 واحد شالیکوبی وجود دارد که از این تعداد، 1500 واحد آن فعال و برای 421 واحد تجهیز و نوسازی شده برنامه رتبه بندی هدف گیری شده است.

در سال زراعی گذشته 170 هزار هکتار از شالیزارهای گیلان به صورت مکانیزه برداشت شد. امسال شالیکاران گیلانی با کم ترین آفت زدگی روبه رو بود و سالم ترین برنج جهان را تولید و احتیاج برنج 20 میلیون نفر را تامین کردند. سالانه یک میلیون و 100هزار تن شلتوک و 750 هزار تن برنج سفید توسط شالیکاران گیلان تولید می گردد و بیشتر رقم های بومی برنج از نوع هاشمی و علی کاظمی است.

گلستان در رتبه سوم

بر اساس الگوی کشت استان گلستان سالانه مجاز به کشت برنج در 15هزارهکتاراراضی شالیکاری است که در یکی دوسال گذشته اراضی زیادتری در این استان زیر کشت این محصول رفت.

این استان با تنش های آبی زیادی روبه روست که کشت محصولات آب بر گلستان را تا مرز بحران آبی پیش برد. برهمین اساس هم مسئولان دست اندرکار استان بر ممنوعیت کشت برنج اصرار ورزیدند تا بتوانند مانع از هد رفت آب های زیرزمینی این استان شوند. زیرا از نظر کارشناسان تداوم کشت برنج موجب بیابانی شدن تدریجی این استان سرسبز می گردد. اما از آنجاکه برنجکاری نسبت به دیگر فعالیت های کشاورزی از رونق و توجه بیشتری برخوردار است، شالیکاران گلستانی بر کشت آن تاکید دارند که درهمین راستا جهاد کشاورزی گلستان طرح خشکه کاری برنج در گلستان را مطرح و عملیاتی کرد. البته با وقوع سیل در این استان میزان ذخایر آبی استان افزایش یافت و موجب شد کشت برنج در سال زراعی گذشته با مشکل کمتری روبه رو گردد. با این وجود کشت برنج 3 تا 6 برابر دیگر محصولات کشاورزی احتیاج به آب دارد.

باران های خوب زمستان و اوایل بهار امسال سبب شد سطح زیر کشت شالی امسال درگلستان حدود 14 هزار هکتار افزایش یابد. برهمین اساس درسال زراعی ای که گذشت 72 هزار هکتار از مزارع گلستان برنج کشت و 350 هزارتن شلتوک در گلستان برداشت شد. میزان تولید ارقام محلی در گلستان 4 تن و 200 کیلوگرم در هر هکتار و ارقام پر محصول 6 تن و 100 کیلوگرم در هرهکتار است. انواع طارم و دمسیاه از ارقام محلی و فجر، شیرودی و ندا از ارقام پرمحصولی است که در گلستان کاشته می گردد. (خبرگزاری صداو سیما-مرداد98)

قطب جنوبی برنج کشور

عمده برنج کشور در استان های شمالی یعنی گیلان، مازندران و گلستان کشت و تولید می گردد، شالیکاری در 15 استان دیگر نیز رواج دارد که استان های خوزستان، اصفهان و فارس قطب جنوبی تولید برنج کشور هستند.

کشت برنج در اصفهان

اصفهان از استان هایی است که کشت برنج در بعضی نقاط آن پیشینه ای طولانی دارد، ولی در سال های اخیر به دلیل کم آبی، کشاورزانش برای کشت این محصول با محدودیت هایی روبرو شدند.

اراضی زیر کشت برنج در استان در سال 75 حدود 19 هزار و 500 هکتار بود که درسال زراعی گذشته به دلیل بی آبی به 630 هکتار تقلیل یافت. بعضی کارشناسان، خشکه کاری شالی با روش بذرپاشی به جای کشت سنتی - غرقابی را یکی از راهکارهای مقابله با خشکسالی و توسعه مزارع برنج در مناطق کم آب کشور می دانند. به همین دلیل در اصفهان از کارشناسان کشاورزی استان فارس که تجربه هایی در باره خشکه کاری برنج دارند برای انجام خشکه کاری در اصفهان دعوت شد تا امکان عملیاتی کردن این الگوی کشت در اصفهان با آنالیز و برای آزمایش انجام گردد که در این رابطه در زمینی به مساحت 3 هزار هکتار در زرین شهر این عملیات به اجرا درآمد.

شالیکاری در فارس

مناطقی از استان فارس از دیرباز تا به امروز کانون کاشت شلتوک و برنج به شمار می رود. تا سال های قبل مناطقی که درآن برنج کشت می شد مشکل کم آبی نداشتند، اما درسال های اخیر، کاهش بارش ها و ادامه دار شدن خشکسالی ها موجب شده تا سال به سال ازمیزان کشت این محصول کاسته گردد و حتی در آستانه ممنوعیت قرار بگیرد.

کاشت برنج در سال های 91 و 92 در فارس در 40 هزار هکتار انجام می شد، اما از سال 96 به دلیل خشکسالی، این محصول در اراضی کمتری کاشته شد که این رقم در همان سال به 28 هزار هکتار رسید. درسال 97 هم کاهش ها تداوم یافت و به 18 هزار هکتار کاهش رسید.

بیشترین کشت برنج در استان فارس در مناطق کامفیروز شهرستان مرودشت، بیضا در شهرستان سپیدان، ممسنی و رستم، فیروزآباد و سیمکان شهرستان جهرم انجام می گردد.

با وجود این که خشکسالی های اخیر موجب شده است تا کشت برنج دربعضی از استان های کشور ازجمله فارس و خوزستان با محدودیت روبرو گردد، اما با شدت یافتن بارندگی ها دراوایل امسال و پر و بعضا سرریزشدن سدها باعث شد تا این محدودیت ها برداشته گردد؛ موضوعی که شامل حال برنجکاران فارس شد.

آمارها نشان می دهد در سال های اخیر بیش از 130 هزار تن شلتوک معادل 80 هزار تن برنج سفید مرغوب از اراضی فارس برداشت شده است. اکنون از 25 هزار هکتار از شالیزارهای استان فارس، 12 هزار هکتار به صورت مکانیزه کشت می گردد. عمده ارقام برنج استان لنجانی، چمپای قصردشتی، شفق، کادوس و فجر است. برنج چمپای قصر الدشتی از بهترین انواع برنج بومی فارس به سبب کشت آن در کامفیروز به برنج کامفیروزی معروف است که بیش از نیمی از اراضی زیرکشت برنج فارس به آن اختصاص دارد.

براساس آمار تولید، فارس مهم ترین قطب تولید برنج جنوب کشور به شمار می رود که بعد از استان های گیلان، مازندران و گرگان، رتبه چهارم تولید برنج را در کشور در اختیار دارد.

میزان مصرف برنج در استان فارس 180 هزار تن در سال برآورد می گردد و درنتیجه میزان واردات برنج از سایر استان ها یا خارج از کشور تقریبا معادل 96640 تن خواهد بود و این ارقام نشان می دهد در حال حاضر 3/46 درصد احتیاج برنج مصرفی در داخل استان تولید و 7/53 درصد احتیاج نیز به استان وارد می گردد که این شرایط نشان می دهد تغییر تدریجی الگوی مصرف مواد غذایی مردم نیز مانند تغییر اجباری در الگوی کشت، باید به طور جدی مورد توجه برنامه ریزان و در یک راستا قرار گیرد.

خوزستان رکورد زد

خوزستان هم از استان هایی است که کشت برنج در آن رواج دارد. وجود منابع آبی فراوان موجب شده است تا تولید این محصول در خوزستان از گذشته مورد توجه باشد. اما تداوم خشکسالی دراین سال ها گریبان این استان جنوبی را گرفت تا ممنوعیت کشت برنج نیز در خوزستان در دستور کار قرارگیرد. درسالی که گذشت علی رغم آسیب هایی که این استان از سیل دید، ولی به دلیل آب فراوان برنجکاران خوزستانی فرصت را غنیمت شمردند و اراضی بیشتری را زیرکشت برنج بردند. برهمین اساس امسال تولید برنج دراین استان از 291 هزار تن به 970 هزار تن رسید.

امسال در 205 هزار و 858 هکتار از مزارع استان خوزستان برنج کشت شد که نسبت به میانگین 9 ساله 292 درصد افزایش داشت. 80 درصد از کشت برنج استان خوزستان در شهرستان های شوشتر، اهواز، حمیدیه، شوش، دشت آزادگان، هویزه و باوی انجام شد.

ارقام کشت شده در خوزستان فجر، طارم، عنبر نجفی، محلی، صدر، شمیم و چم پاست. برنج در استان به 2 روش مستقیم در سطح 19 هزار و 571 هکتار و نشایی در سطح 15 هزار و 287 هکتار کشت شده. همچنین از آبیاری شیوه مرسوم در 16 هزار و 703 هکتار و از خشکه کاری در 88 هزار و 900 هکتار و آبیاری تیپ در سطح 255 هکتار استفاده شد.

هاشمی و کاظمی پیشتازتر ازمراکزتحقیقاتی برنج

سالانه بخشی از بودجه وزارت جهاد کشاورزی صرف مراکز تحقیقاتی و پژوهشی می گردد. در این میان، مراکز تحقیقاتی انواع غله ها مانند برنج سهم بیشتری از این بودجه های پژوهشی را برای افزایش سطح کیفی محصولات و کشف و معرفی رقم های بهتر به خود اختصاص می دهند. نکته جالب در خصوص رقم های مورد توجه برنج در شمال کشور مربوط به هاشمی و علی کاظمی است. حال باید دید دلیل نام گذاری این ارقام چیست و چه ارتباطی با مرکز تحقیقات برنج کشور دارند. یوسف هاشمی و علی کاظمی 2 شالیکار گیلانی هستند که این 2 رقم را سال ها پیش هنگام کشت و زرع به صورت تجربی کشف و ترویج کردند.

علی کاظمی اهل روستای شکارگوراب بالا از توابع فومن و یوسف هاشمی اهل روستای چاپارخانه خمام از توابع رشت است. در حالی که آوازه حاصل دسترنج این 2 کشاورز گمنام گیلانی و بدون سواد همه شالیزارهای کشور را در نوردیده و آنها سال ها برای ترویج و همگانی کردن آن زحمت کشیده اند، اما خودشان در شرایط سخت مالی روزگار می گذرانند و هیچ گونه فعالیت و همکاری با موسسات تحقیقاتی برنج ندارند. این در حالی است که هنوز بسیاری از افراد بر این باورند که ارقام هاشمی و کاظمی در یکی از موسسات تحقیقاتی برنج و با صرف هزینه های بالا و استفاده از نتایج و دستاوردهای علمی محققان کشورهای پیشرفته در کشور ما ترویج پیدا نموده و در ردیف پرفروش ترین ارقام برنج کشور درآمده است. (پیوند تجارت-مرداد98)